De avond is ongemak - Marieke Lucas Rijneveld

 Wie ook maar enigszins het nieuws rondom boeken en met name de literatuurprijzen volgt, zal ´De avond is ongemak´ niet zijn ontgaan. Voor een fysieke boekenclub, voor nu uitgesteld, las ik deze groots ontvangen literaire roman en bleef de inhoud nog een tijd nasidderen. Nu het bezonken is, wordt het tijd voor mijn recensie.

We volgen het verhaal vanuit het perceptief van Jas, een meisje dat opgegroeid in een strenggereformateerd gezin op het platteland in het hudige moderne tijdsperk. Wanneer haar oudste broer verongelukt lezen we hoe de familie achterblijft met het gemis en elk familielid op een andere, pathologische, manier probeert te verwerken. Alle verbale verwijzingen naar een overledene is namelijk uit den boze. Jas zoekt heil in haar jas, die ze vanaf dat moment niet meer uittrekt, als beschermlaag tegen de buitenwereld, ontwikkelt dwanggedachten. Ook haar voortdurende obstipatie is een thema dat symbool staat voor haar emotionele coping: niets, en niemand mag haar meer verlaten.
Ook de andere gezinsleden ontsporen, terwijl ze in zichzelf gekeerd, alles een plekje proberen te geven. Moeder verdooft zichzelf door middel van uithongering, haar vader gaat volledig op in zijn toewijding aan het geloof en het werk en samen met broer Obbe en Hanna voert Jas bizarre experimenten met dieren uit. De kloof tussen de kinderen en de ouders wordt steeds groter en dit neemt nog meer toe wanneer de MKZ-crisis uitbreekt. 

Rijneveld schrijft openlijk over de ervaren worstelingen van de hoofdpersoon met zichzelf, het geloof, seksualiteit en het leven. Het laat nadenken over de thematiek van dood en vergankelijkheid, in zinnen waarbij je stil wilt staan, maar je ook met een torenhoge stelheid doorheen gaat. Tot de eindpassage en het hele boek als een mokerslag binnenkomt. Een prachtig staaltje vertelkunst, dat kan ik verklappen.

‘Vanaf nu zou ieder bezoek langer zijn voeten vegen dan nodig was. De dood vroeg in eerste instantie om een verplaatsing, om het uitstellen van pijn.’ 

In alleen al deze twee zinnen lees je de prachtige schrijfstijl van Rijneveld, het is poëtisch, gedetailleerd en bomvol metaforen. We lezen tussen de regels de invloed van Jan Wolkers als inspiratiebron in de rauwe wereld die de auteur schetst. De smerigheid, de wanhoop en de ongemak komen onverbloemd naar voren. Ik waandde me volledig in de leefwereld en voelde de pijn van Jas. Echtte stuitte me de hoeveelheid vergelijkingen mij op den duur ook tegen de borst. Het leek alsof geen enkel begrip op zichzelf kon bestaan, maar altijd weer een andere betekenis had. Het kon daardoor bijna duizelen. Ook de hoeveelheid explicitiete details rondom de smerigheden in het leven, zoals de facinatie voor ontlasting en alle lichaamsgaten, maar ook de zeer beeldende omschrijving omtrent seksualiteit waren me soms een beetje te veel. Tegelijkheid is dit ongetwijfeld ook de bedoeling. De avond is ongemak laat de lezer ongemakkelijk worden, choqeren, en slaagt erin onder de huid te kruipen. 

Allesomvattend is dit een leeservaring die ik niet snel meer zal vergeten en een boek dat ik vermoedelijk nog eens zal herlezen, maar dan om de zinnen zelf goed te proeven. Ik raad het boek voorzichtig aan, omdat het ook juist tegenstrijdige emoties in mij losriep en de expliciete beschrijvingen van allerlei ongemakken. Ik ben er nog even stil van.

ISBN: 9789025444112 
Aantal pagina's: 271

Titel: De avond is ongemak

Auteur: Marieke Lucas Rijneveld

Uitgever: Atlas Contact (2018)